استاد محمد حلیم یارقین
میرزا اولوغ بېک بن شاهرخ میرزا بن امیر تېمور کۉرهگان، تېموریلر همده شرق اویغانیش دورینینگ بویوک منجم و عالمی دیر. او، یولدوزشناسلیک بۉییچه توزگن “زیج” جدولی دنیا بۉیلب مشهور و اعتبارلی دیر.
میرزا اولوغبېک اثرلری قوییدهگیچه:
- بیر درجه سایننی بېلگیلش (تعیین ساین یکدرجه)؛
- تۉرت اولوس (اولوس اربعه)؛
- زیج اولوغ بېگی.
او، سمرقندده بویوک عالملر، منجملر، ادیبلر، محققلر و هنرمندلردن عبارت ییریک “علمي تۉپلم” توزدی. بو مرکز درواقع بوگونگی “اکادمی” اتمهسیگه ماس دیر.
چیندن ده میرزا اولوبېک توزگن “علمي تۉپلم”گه بیرینچی بۉلیب فرانسوي بویوک فیلسوف، مورخ و یازووچی ولتر “اکادمی” اتمهنی ایشلتکن:
“… ماوراءالنهرده امیر تېمور اۉرنیگه اۉلتیرگن مشهور اولوغ بېک، سمرقندده بیرینچی اکادمینی اساس قۉیدی. یېر کرهسینی مولجللشگه بویوردی و نجومي جدوللر توزیشده اشتراک اېتدی.” (ولتر، سَیلنگن اثرلر، جینوا، میلادي 1769-ییل، 19-جلد، 199-بېت)
فرانسوي بویوک عالم و منجم “پی. یر. سیمون لاپلاس” او حقده شونداق دېگن:
“اولوغ بېک اېنگ بویوک منجم صفتیده پایتختی سمرقند شهریده یولدوزلرنینگ ینگی زیجی و نجوم جدوللرینی توزدی. اونینگ نجومي جدوللری تیکو براهه زمانیگچه توزیلگن برچه جدوللردن یخشی دیر.”
ینه بیر عالم “ف. بوکویت” اۉزینینگ “نجوم تاریخی/پاریس 1925” اثریده شونداق یازهدی:
“هیپارکدن سۉنگ یولدوزلر جدولینی توزگن ایکینچی عالم میرزا اولوغ بېک اېدی. اونینگ زیجی بویوک اعتبار و قیمتگه اېگه دیر؛ چونکه بو زیج چیندن ده سمرقند رصدخانهسیدن بېلگیلنگن یولدوزلر وضعیتیگه کۉره توزیلگن. بو، درواقع اۉن آلتی عصر چۉزغیده توزیلگن ایکینچی معتبر زیج دیر.”
میرزا اولوغ بېک زمانیده سمرقند مدرسهلریده یوزلب اۉقووچی درس اۉقیب، اۉنلب عالم و مدرس اولرنی اۉقیتردی. بو حقده اۉشه پیت مشهور عالمی جمشید کاشانینینگ گزارشی جدا قیزیق و حیرتلی دیر:
“… نوبتی میرزا اولوغ بیک سی هزار دینار کپکی صدقه نموده بود که از آن جمله ده هزار به طلبه دهند. اسامی طلبه را قلمی کردند ده هزار و کسری بود که به درس و تدریس مشغول اند. و همین مقدار در خانه های خود هستند که از بزرگان و اولادشان که محتاج به وظیفه نیستند، و از آن جمله پنجصد کس به ریاضیات مشغول اند، و در بیست موضع درس این فن گویند، ادنای ایشان در فارس و عراق نظیر ندارد….” (کاشانی نامه، ص 39)
(کۉچیرمه: شخصیت علمی و کارکردهای علمی میرزا اولوغ بیک، حلیم یارقین، سوغات جریدهسی، هجري 1374، قوس و جدی سانلر. بو جریده استاد برهان الدین نامق مسؤول مدیرلیگیده پشاور شهریده نشر بۉلردی.)
