( داکتر فیض الله ایماق نینگ «خلق در دانه لری» ناملی کتابینی اؤقیب)
خالدار ولقان
قدیم زمانلرده بیر اولیا اوتگن ایکن. اونینگ شاگردلری جوده کوپ بؤلیب، اولردن بیری به
ناگاه کشف – کرامتده استاذ دن اوزیب کیتگه نینی ادعا قیله باشله دی. او استاذی و باشقه شاگردلر
اشتراکیده اؤز روحی قوتی نی نمایش قیله ره ک، اؤزلری مکان توتگن تاغ یان بغریده گی به هیبت
خرسنگ تاشگه کؤرستگیچ برماغینی خوددی خمیرگه سوققنده ی سو قیب، اونی تیشیب قؤییبدی.
شاگردلر اؤز صفداشلری نینگ بو غیر طبعیی معجزه سیدن حیرتگه توشیب: «سبحان اهلل!»،
«استغفرالله!» دییه یاقه اوشله شیبدی. قایل قالیشیبدی. کمترین استاذ بؤلسه، بو غرایب عملیاتگه
کولیب قؤیه قالیبدی. سؤنگ ییکته گینینگ ییته گینی شیمه ره ب «بسم اهلل الرحمن الرحمن
الرحیم!» دییه قؤلینی بو کیله دیگن جایگچه هلیگی تاشگه سوقیبدی . کیین قؤلینی سوغیریبدی.
شونده اونینگ قؤلی سوغریلگن کاوه کدن شریلله گینچه زالل سوو توشه باشله بدی. اولیا ایسه
تاش کاوه کیدن توشه یاتگن زالل سووده اینده مه یگینه، طهارت آلر ایکن، تکببر شاگردیگه:
مین بو دنیا ده نیمه ییکی قیلسنگ بنده لرگه نفع تیگه دیگن فایده لی ایش لرنی قیلگین–
دیبدی. تکببر شاگرد اؤز قیلمیشیدن ملزم بؤلیب استاذیدن عذر سؤره بدی و اول بویوک اولیا نینگ
ییته گینی اؤپیپ کؤزلریگه سورگن ایکن.
درحقیقت، بیزنینگ زمانلرده کیمدیر پوشته (پوسته) مارکه سینی ییغسه، ینه کیمدیر
سگرت قوطی سینی، بیراوی ایسه، اؤلگن کپه لکلرنی ییغیب کلکسیون قیله دیگن بؤلدی. البتته
بولر غایت کولگیلی عمللر. اما قلبیده دین وایمان، خلق و وطن قیغوسی بؤلگن شونده ی انسانلر
بارکی، اولر عمر بؤیی اؤز خلقیگه، قومیگه نفع تیگه دیگن فایده لی ایشلر بیلن شغلله نه دیلر.
شونده ی انسانلردن بیری اؤزبیک خلقی نینگ عجایب فرزندی، اسماعیل بخاری (رض) دیر.
اولذات چؤل و بیابانلرده گی سموم قُم بورانلرنی گوویلله ب،دهشتلی قویونلر چیرپره گن جزیره مه
صحرالر ارا، پای پیاده یوریب عربستانگه باردیلر .
اوییرده سیویکلی پیغمبریمیز حضرت محمد (ص) ایتگن مبارک کلمه لرنی جمعله ب «جامع
الصحیح» نامی بیلن کتابت قیلدیلر. اهلل نینگ عنایتی و اؤزلری نینگ سعی حرکتلری ایله دینیمیزنی،
شریعت احکاملرینی مستحکمله دیلر، ساخته حدیثلرنی تیقیشتیریب دینیمیزنی توبدن ییمیر ماقچی
بؤلگن پیسمیق زهرلی ایالنلرنی، محرابدن اؤرمه له ب چیقووچی چیالرنی ینچیب، تشله دیلر.
اول بویوک انسان دین یؤلیده غیرت قیلگن بؤلسه لر، حضرت محمود قاشغری هم یریم
آسیانی پای پیاده کزیب تورکی سؤزلرنی تؤپله ب، اولرنی لهجه لر بوییچه لغوی معنالرینی تصنیفله
دیلر. تورکی سؤزلرنی «دیوان لغات التورک» نامی ایله ترتیبله ب شو اثناده تورکی خلقلرنی یکزبان
و یکقلملیگی نینگ سقله نیب قالیشیگه خذمت قیلدیلر.
یازه ویرسک ، بونده ی انسانلر رویخطی اوزون. بو عنعنه، بیز نینگ زمانلرده هم ایته یاتگه
نی کیشی گه قووانچ بغیشله یدی.
خوددی شونده ی فدایی انسانلردن بیری شبهه سیز بیز نینگ زمانداشیمیز وملتداشیمیز
افغانستان نینگ اندخوی قصبه سیده والدت تاپگن استعدادلی ادیب، شاعر و ژورنالیست داکتر
فیض االله ایماق جنابلریدیر.
فیض اهلل ایماق جنابلری گرچند افغانستانده اؤسیب اولغه یگن بؤلسه ده، اوکیشی
ییل) یشه ب دولت رادیو کمپنیه سیده اؤزبیکستان نینگ پایتختی تاشکینتده اوزاق ییللر ۲۵(
ژورنالیست بؤلیب ایشله دیلر. مرکزی عالیگاهلریده طلبه لرگه سباق بیردیلر. اؤزبیک خلقی نینگ
ادبیاتی، صنعتی ومدنیتی حقیده دایما قیغوریب یورگوچی بو تنیب- تینچیمه گن انسان کؤپله ب
علمی- ادبی مقاله لر، رساله لر یازدی.
فیض الله ایماق هم محمود قاشغریگه اوخشه ب افغانستان اؤزبیکلریدن سؤره ب–
سوریشتیریب، خلق آغزه کی ایجادی نمونه لرینی تؤپله دی، ترتیبگه کیلتیریب اولرنی «خلق دردانه
لری » ناملی کتابگه جمعله دی.
داکتر فیض الله ایماق نینگ «خلق دردانه لری» کتابینی مطالعه قیلر ایکن من، بوکتابده
اؤزبیک خلقی نینگ قدیمی صورتلرینی کؤرگنده ی بؤلدیم. حیرتلندیم. قؤییده خلقیمیز نینگ قدیمی
آغیر اجتماعی احوالی عکس ایتگن بیتگه اعتبارینگیزنی تارتماقچیمن:
دوکان، اویگه، کیرسم تنیم ققشه یدی،
ساووقلردن اؤلمه ی قالسـم یخشیدی.
بو بیت نی اوقیر ایکن سیز، قاره قیش نینگ ایزغیرینلی ایازیده ققشه ب موزله گن یؤللر ده
یاغاچ پای افزه لینی، یعنی هکر کاووشینی تققیله تیب، چاپانیگه بورکنگه نیچه قلتیره ب دوکاندن
چیقیب چیراقسیز، ساووق اوییگه کریب کیته یاتگن انسان آبرزی کؤز اؤنگینگیزده نمایان بؤله دی.
اندخوی جان یؤلینگ اوزاق، سووینگ ساووق،
آغـه جـان یـوبـارگـه نینگ بیر جفت تاووق.
بـیـریـنـی سـویـه یـدیـسـم مهری ساووق
آغـه جـان، کـیـلـیـب کیـتینگ، کابل یاووق.
بو شعر آت اره وه دن بولک ترانسپورت بؤلمه گن آلیس زمانلرده اویینی،آغه سینی ساغینگن
بیر انسان نینگ درد – حسرتی، ساغینچ اضطرابلرینی اؤزیده مجسم ایتر ایکن، یالغیز لیکنی کؤیله
گوچی اؤرته عصر یاپان (جاپان) شعریتی ده گی هیکولرنی ایسله ته دی مینگه. «خلق دردانه لری»
کتابیدن اؤرین آلگن شعرلرده، محبت موضوعسی هم اؤزیگه خاص.
اریق نینگ سووی کؤلمه ی،
آلیب کیلیبدی بیلمه ی،
پریزاد دن ایریلیب،
همان یوریبدی اؤلمه ی.
بو تورتلیک، بیر عاشق انسان نینگ اییریلیق آنلریده چیککن هجران عذابلرینی بولوتلر آره
سیدن موره لنگن آی کبی یاریتیب کیشیگه محزون و اداقسیز کیفیت بخش ایته دی.
قؤی باقدیم، قؤشقار باقدیم،
سیرکه سیگه زنگ تاقدیم.
پریزاد نی اخته ریب،
چؤللر گه چیراق یاقدیم.
یوقاریده گی مصرعلرده اویقوسیز کیچه لر یارینی اخترگن، چؤللرگه چیراق یاققن عاشق
چوپان نینگ هجرانلی آنلری اؤقوچی شعوریگه رمانتیک منظره آلیب کیره دی.
مجموعه ده گی خلق آغزه کی ایجادی نمونه لریده یومور هم اؤز عکسینی تاپگن.
باققه کیردیم اوزیمگه،
کیسک تیکدی یوزیمگه.
بومصرعلرده بیراو نینگ باغیگه توشگن و کیریشی بیله ناق یوزیگه کیسک تیککن اؤغری
آبرزی یارقین بویاقلرده عکس ایتتیریلگن.
بیر قره شده پریمیتیف (سادده)عاددی-یعنی عاددی سؤزلر ییغیندیسیده ی بؤلیب کؤرینگن
بو مصرعلرنینگ دیده کتیک (نصیحت آمیز) اهمیتی نی هم کؤزیدن کیچیرمسلیک الزم. ذکی اوقوچی
اوغریلیک خواه ماددی خواه شهوانی بؤلسین انسان باله سیگه شرف کیلتیرمس ایکن، عکسینچه
شرمسارلیک، خوارلیک کیلتیرر ایکن دییه عبرتلنسه، یوقاریده گی مصرعلر اؤز وظیفه سینی اؤته
گن بؤله دی.
یوقاریدن کیله من، آتیم تورسین،
مس تواققه سوو سالی تنیب تورسین.
زرگر گه یوبارگه نیم طلا حلقه،
ایچیگه مس قؤشیبدی قؤلی سینسین.
بو تؤرتلیک نی اؤقیب، بی اختیار، آدملرنی الده ب لققه توشیرگوچی فریبگرلر اوشه زمانلرده
هم بؤلگن ایکن، دییه کولیب قؤیه سیز.
هه، نظم و نثر قه ی تورگه منسوبلیگیدن قطع نظر، دنیا خلقلری تیریب تؤپله گن بی بها
دردانه لرنی ایلکه سیگه آرتماقله ب عصردن عصرلرگه آلیب اوتگوچی زحمتکش حماللردیر. اولرده
زمانلر عکسی، دورلر صورتی بار.
داکتر فیض الله ایماق تؤپله ب تصنیف ایتگن مذکور مجموعه ده تیلدن تیلگه کؤچیب
بیزگه چه ییتیب کیلگن ایککی ایرتک و بیر داستان هم موجود. ایرتکلر دیده کتیک پالنده آدملرنی
حالللیککه، عادللیککه، راه راستگه چارله سه، «یازی و زیبا» داستانی گوزه ل، پاکیزه محبت نی
ترنم ایته دی.
داکتر فیض الله ایماق بو کتابنی «خلق دردانه لری» دییه تؤغری نامله بدیلر. بوخزینه اؤزبیک
خلقیگه مبارک بؤلسین! ایستردیم بو کتاب تاشکینتده، استانبولده و باشقه تورکی خلقلر یشیدیگن
دیارلرده قه یته – قه یته نشر قیلینسه . «خلق دردانه لری » کتابی قدیم عصرلر قعریدن منگولیک
سری یؤلگه چیققن، دُر و جواهرلر یوکلنگن کروانگه اؤخشه یدی.آدم کم اوچره گوچی ساکساویلزار
بیبانلر ارا ایلگه ریله یاتگن بو کروان نینگ یؤللری بی خطر بؤلسین!
خالدار ولقان تورنتو شهری، کانادا
