داکتر فیض الله نهال ایماق
همه میز ، اولوغ شاعر بابا رحیم مشرب حیاتی وایجادی باره سیده آزمی- کؤپمی معلوماتگه ایگه میز. بو آتش نفس شاعر هجری شمسی ۱۰۵۰- نچی، میلادی ۱۶۴۰- نچی ییلی ، اؤزبیکستان نینگ نمنگان ولایتی، بؤزچی عایله سیده دنیاگه کیلدی.و هجری شمسی ۱۱۲۳ – نچی، میلادی ۱۷۱۱- نچی ییلده بلخ حاکمی محمود قتال حکمی بیلن دارگه آسیلگن.
مشرب نینگ بوتون حیاتی، ایل اره سیده ضرب المثلدیر.ایتگن اوتلوغ غزللری خلققه یادداشتدیر.مشرب شعرلری بیلن ایتیله دیگن قؤشیقلر، هر کونی خواننده لر تامانیدن کویله نه دی. بو قؤشیقلر تؤیلرگه فیض بغیشله یدی، عزالرده غم دیده لرنینگ دردینی یینگیللشتیره دی.
مشرب غزللری بیلن ایتیله دیگن اشوله لرنی ایشیتگنده، دردینگیز اریدی، کونگلینگیز یاریشه دی.
مشرب تصوف طریقه سی نینگ نورلی نماینده لریدن بیریدیر. مشرب «قطب العالم» آفاق خواجه گه قؤل بیریب، اونی،اؤزی نینگ پیر مرشدی صفتیده تنله یدی. اونینگ شعرلریده گی تصوف جلوه لری شو یؤلده چیققن ریاضت لری میوه سیدیر.
شاعر قیرق ییل عمرینی سیر مشققت دربه درلیکده، غریب لیکده اؤتکزدی. اونینگ حیاتی عبرتلی واقعه و حادثه لر بیلن تؤلیب تاشگندیر. اؤنینگ بو عجایب سرگذشتلریگه بغیشلنگن یریم افسانوی «قصه ی مشرب» کتابی موجود. بو کتاب اؤزبیکستان استقلالیدن سؤنگ، اؤزبیکستانده سناقلی موقعگه ایگه بؤلگن «شرق یولدوزی» مجله سیده چاپ بؤلدی.
حاضر بیز اوشبو کتابدن بیر روایتنی محترم «ففتا» ویب سایتی شیدالری دققتیگه حواله قیله میز. امید قیله میز، بو روایت، تورک اؤزبیک ادبیاتی نینگ بویوک نماینده سی نینگ زبردست قلمیگه منسوب ایجادینی چوقورراق انگله ب آلیشگه کمکله شه دی:
مشرب بخارا شهریگه قدم قؤیگچ، بیر مقبره گه کؤزی توشه دی –
بونیچوک آستانه دیر؟- دیدی –
حضرت نقشبند آستانه لریدیر دیب، جواب بیریشدی اونگه.شونده بابا مشرب بو بیتلرنی اؤقیدی:
بخارا را بخارا میتوان گفت،
بهارش را زمستان میتوان گفت.
بهاوالدین نباشد در بخارا،
فرنگ کافرستان میتوان کفت.
مضمونی:
بخارانی بخارا دییش ممکن،
بهارینی قیش دییش ممکن.
بخاراده بهاوالدین(نقشبند) بؤلمه سه ایدی،
کافرستان نینگ فرنگی یورتی دییش ممکن.
روایت قیلیشه دیکی، مشرب بیر محل قره سه، صوفی مسجد دروازه سینی قُلفله یاتگن ایکن. شاه مشرب اوندن التماس قیلدی.
ای صوفی! مسجدنی بیکیتمه.مین بیر مسافرآدم من، کیچه سی مسجد ده تونه ماقچی من.
صوفی قره سه بیر قلندر توریبتی. اوشه وقتده مسجد کلیتی نی اونگه تابشیریب، اؤزی باشقه ایشلر پَییدن کیدی. شاه مشرب مسجد نینگ ایشیگینی آچیب، محرابگه کتته قازیق قاقتی و ایشه گینی آلیب کیریب باغله دی، اؤزی منبرنی تیپه سیگه چیقیب، اوخله دی.
صوفی عادتی بؤییچه، تانگ سحرده مسجدگه کیلدی ، قره سه مسجد نینگ ایچیدن بیر غرایب تاووش قولاققه چَلینه یاپتی. فانوسی بیلن ایچکریگه کیریب قره سه، مسجد نینگ محرابیگه بیر آق ایشک نی باغله ب قؤییشبدی. احوالنی کؤرگن صوفی رنجیب:
واه دریغ! دشمنلر بو ایشکنی بو ییرگه باغله ب کیتیشیبدی- ده- دیدی. صوفی ایشکنی عصاسی بیلن کلتکله ب، تشقریگه آلیب چیقیب بیر درختگه باغله دی، سونگ اؤزی ایچریگه کیریب قره دی کی کیچه کؤرگن قلندری بیر بورچده دانگ قاتیب اوخله ب یاتیبدی.
های قلند!تور نماز وقتی بؤلدی،- دیدی.
قلندر اویغانمه دی. صوفی ۳ مرته بار آوازی بیلن چَقیردی،لیکن مشرب ،باشینی کؤترمه دی.
صوفی نینگ جهلی چیقیب، ۵-۶ مرته عصاسی بیلن اوردی، مشرب اویقودن تورمه دی.
قه نه قه قلندر سن، فرض نمازی وقتی بؤلدی،- دیدی صوفی. دیواردن صدا چیقسه- چیقدیکی، لیکن اوندن چیقمه دی.
خدا یولیگه سیندن اؤتینیب سؤره یمن، باشینگی کؤتر!- یالوردی صوفی. شو آنده شاه مشرب باشینی کؤتردی، کؤزلریده ندامت یاشلری ییلتیرردی.
ای،قلندر! ییغله سنگ اؤرنی بار، لیکن ایشکنی آلیب کیریب مسجدگه باغله گه نینگ نیمه سی؟- سؤره دی صوفی.
سیزلر ۶ تنگه لیک کاوویشینگلرنی اؤغرله ب کیتیشدن قؤرقیب مسجدگه آلیب کیریب آلدینگرگه قؤیه سیزلر، مین بو ایشکنی ۱۵ تنگه گه آلیب ایردیم، مینی ایشه گیمنی اؤغری آلمه یدیمی؟- ایشه گیم محرابگه چیققن بؤلسه، حیوانلیگیگه باریبدی،- دیدی.
صوفی مشرب نی باشله ب مدرسه ده گی امام نینگ آلدیگه آلیب کیلدی. مشرب شونده بوبیتلرنی اؤقیدی:
اناالحق گویی ایجادم
تجلی پرور عشقم.
مدام از خون منصورم،
میی در ساغر عشقم.
مضمونی:
اناالحق دییوچی من،
عشق نینگ تجلی پروری من،
منصور قانیدن بؤلگن من،
عشق قدحیده من.
ملا، اونی کؤریشی بیلن همانا او زمانه اولیا لریدن ایکن لیگینی انگله دی، لیکن اؤزی نینگ اولیا لیگی نی همه گه آشکار بؤلیشیدن تیه یاتگه نینی توشیندی. صوفی نینگ کؤنگی رنجیمه سین ، دیب مشربگه یوزله نیب دیدی:
ای ، دیوانه! بولر نیمه لر دییشییپتی؟
بولر محرابگه بیر ایشکنی امام دیب اوتکه زیبدیلر. راست تورورلر آلتی پولگه آلگن کاوویشلرینی اوغری آلمه سون ، دیب اؤزلری آرقه لریده قؤیمه ی، آلدیلریگه قؤیوب، نماز اؤقیدیلر، مین ایشه گیمنی ۱۵ تنگه گه ساتیب آلگن بؤلسم، کیشی آلیب کیتمه یدیمی؟- دیدیلر.
بو جوابدن ملانینگ کیفیتی آچیلدی.
ای ،مشرب بخاراگه پای قده مینگیز مبارک، خوش کیلیب سیز.
شوندن سؤنگ اولرنینگ آرقه سیدن عجایب صحبت باشلندی.
ای قلندر،اول نیمه ایردینگ؟-
ایشک ایدیم-
کیین نیمه بؤلدینگ؟-
آت بؤلدیم ! –
کیین نیمه بؤلدینگ؟ –
تویه بؤلدیم!-
شونده ملا:
ایه الناس، بخارا خلقی، بیلینگلرکی بو قلندر خوجم پادشاهمدن کیلیبدور، عذر ایتینگلر!» – دیدی. شوندن سؤنگ همه اؤرنیدن توریب، اوندن کیچیریم سؤره شدی. شونده مشرب بو غزلنی اؤقیگن ایکن:
نگاریم وصلی نی ایزله ب، طلبده بیر قلندرمن،
کیچیب دنیای فانیدن، طلبده بیر قلندرمن.
سؤنگ شاه مشرب ملاگه یوزله نیب دیدی:
یگانه مقصدیم جنابینگیزنی زیارت قیلیش ایدی. کؤردیم زاهدلر کؤپ ایکن. دعای فاتحه بیرینگلر تاکی حجگه باریشنی اراده قیله ی، دییه مشرب بو غزلنی اوقیدی:
نیست غیراز عاشقی درکارما،
نیست جز بار ملامت بارما.
نقد جان داده، محنت میخریم،
راحت جان نیست در بازار ما.
مضمونی:
بیزنینگ ایشیمیزده عاشق لیکدن اؤزگه نرسه یؤق،
ملامت یوکیدن اؤزگه، یوکیمیز هم یؤق.
جان دولتین بیریب، محنت ساتیب آله میز،
بیزنینگ بازاریمیزده، جان نینگ راحتی بؤلمه یدی.
مشرب غزللری خلق نینگ درد والمی بیلن یوغریلگن . اونینگ مستزاد، مربع، مخمس، مسدس، ومسبح لرینی اؤقیگن کیشی ، یخشی انگله ب آله دیکی، مشرب حقیقتده، خلق شاعریدیر. اونینگ شعرلریده انساندؤستلیک و ایزگو لیک غایه لری ترنم ایته دی.
خلق بخشیلری مشرب یازگن داستانلرنی خلق داستانلری بیلن برابر کویله شه دی. قوییده گی مصراعلرنی بارلیق وجودینی حس- هیجان قاپله می اؤقیب بؤله دیمی!؟
دلی تیغ ستمدین یاره بؤلگن خلق نی کؤردیم،
تنی دردو المدین پاره بؤلگن خلق نی کؤردیم،
کؤزی وقت سحر سیاره بؤلگن خلق نی کؤردیم،
محبت دشتیده آواره بؤلگن خلق نی کؤردیم،
جنون طغیان ایتیب دور هربیری سی بی خبر تنها.
مشرب نینگ اؤلیمی اونینگ خلقیگه بؤلگن محبتی نی یققال نمایان قیلگن حادثه دیر.
بلخ نینگ حاکمی محمود خان ، مشرب نی آلدیگه چَقیره دی.
ای، محمودخان ! بو تاج و تختینگ نی مینگه بیر مرته بیر، مین هم اوتیره ی، – دیدی مشرب اونگه.
محمود خان مشرب نینگ بو التماسینی جان- دلی بیلن قبول قیلیب، اؤزی ارک نی ترک ایته دی. مشرب تختگه اوتیرگچ اونینگ اوستیگه یازیله دی و ارکدن چیقیب:
ای محمود! آل بو تختینگنی؟
وزیر کیلیب قره سه ، تخت نجاستگه باتیبدیر.
وزیر یقه سینی ایرتیب پادشاه غه ایتدی:
ای پادشاه! قیسی ییردن کیلگن بنگی قلندرگه اخلاص قیلیب توریب سیز. فرغانه زمینی دن بیر قلندر کیلیب پادشاه محمود خان نی تختی نی نجاستگه بلغه ب دیر دیب، ابدالابد بد نام لیککه قالورسیز. اگر ایشانمه سنگیز اؤزینگیز باریب کؤرین دیدی
پادشاه بو احوال نی کؤریب، مشرب قتلی نی صادر قیلدی
مشرب ، پادشاه قره ب شونده ی دیدی 😂
مینی قتل قیله سن، اما شونی یخشی بیل که ، اوچ کوندن کیین، اؤزینگ هم بو دنیادن کؤز یومه سن.
مشرب پادشاه امری بیلن دارگه آسیله دی ، اما اوچ کوندن کیین ییر قیمیرله ب، پادشاه هم عالمدن اؤته دی..
