اللهه تعالی قرآنی کریم نینگ تۉرت سوره‌سیده توحید مسأله‌سیدن سۉنگ درحال آته-آنه‌گه مهر-عاقبتلی بۉلیشگه اورغو بېرگن. بو مسأله اسلام دینی نینگ آته-آنه‌نی قنچه‌لیک حرمت قیلیشینی کۉرسه‌ته‌دی. الله نینگ نعمتلری سانب بۉلمه‌یدیگن درجه‌ده کۉپ بۉلسه-ده، الله تعالی آته-آنه‌گه منّتدارچیلیکنی اۉز نعمتلریگه شکر قیلیش بیلن بیر قطارگه قۉیگن. امام صادق علیه‌السلام نینگ حدیثی شریفلریده اۉقيمیز: «اگر اوفدن آزراق نرسه بۉلگنیده، الله تعالی قرآنی کریمده بونی حرام قیلگن بۉله‌ردی و بو آته-آنه‌گه نسبتاً اېنگ کیچیک قرشیلیک و حرمتسیزلیکدیر. ” شونینگدېک، آته-آنه‌گه باغلنیش نینگ اۉلچاولریدن بیری آته-آنه‌لرگه کېسکین و غضبلنگن قره‌شدیر.
احسان حیاتدن کېین
قرآنی کریم ده آته-آنه حرمتیگه کۉپراق اورغو بېریلگنی، چونکه آته-آنه‌لر اۉزلری نینگ علیحده حس-تویغولری طفیلی فرزندلرینی اونوتیشلری ممکن اېمس. اکثریت باله‌لر آته-آنه‌لرینی اونوتیشه‌دی. آته و آنه‌گه حرمت و احترام فقط حیاتلیک چاغیده‌‌گینه چېکلنمه‌یدی. مالک ابن ربیع ایته‌دیلر: مېن رسول الله ص حضورلریده اۉتیرگن اېدیم، انصارلیک بیر کیشی کېلیب، پیغمبریمیزدن سۉردی: یا رسول الله! آته-آنه‌م وفات اېتگنیدن کېین مېنگه قیله‌دیگن ایش قالرمیکین؟ حضرت: «هه، تۉرت نرسه‌نی قیلیش کېره‌ک: اولر اوچون دعا قیلیش، استغفار ایتیش، احدلریگه وفا قیلیش و دۉستلرینی حرمت قیلیش»، دېدیلر.
آنه فضیلتی
شهید دستغعیب آنه مقامی نینگ فضیلتی و مقامی حقیده شونده‌ی یازگن اېدی: یخشیلیک قیلیشده آنه طرفینی کۉپراق حرمت قیلیش توصیه قیلینه‌دی. رسول الله ص آنه‌گه یخشیلیک قیلیشگه اوچ مرته بویوردیلر و اوندن: «آته-آنه نینگ قَیسی بیری اېنگ کتّه حقلی؟» دېب سۉره‌لگنده، آنه‌گه یخشیلیک قیلیشگه بویوردیلر. او ذات: «سېنی تۉقّیز آی قارنیده کۉترگن، سۉنگره قیینچیلیک بیلن دنیاگه کېلتیرگن، سۉنگره کۉکره‌گیدن تۉیدیرگن ذات»، دېدیلر.
بعضی روایتلرده حتا آته-آنه‌گه مهربان بۉلیش، اینیقسه، آنه‌گه یخشی مناسبتده بۉلیش، کېکسه‌لیک چاغیده اونگه خدمت قیلیش باله نینگ گناهلرینی اۉچیره‌دی، دېییلگن؛ یعنی، آته-آنه‌گه خدمت قیلیش گناهلرگه کفاره‌ت بۉلیب، حضرتی بری تعالی نینگ رحمتیگه سزاوار بۉلیش و نتیجه‌ده ابدي سعادتگه اېریشیش اوچون مهم عاملدیر.
امام سجاد (علیه‌السلام) نینگ آنه‌سیگه حرمتی
امام سجاد علیه‌السلام آنه‌سی بیلن بیر طعامده طعاملنمه‌دیلر و اونینگ طعامینی اجره‌تیب: «مېن آنه‌م هم یېگیسی کېلگن لُقمه‌گه قۉل چۉزیشدن قۉرقه‌من و بو حرکتی بیلن: آنه‌م نینگ ناراضیلیگیگه سبب بۉل.” مېن یاووز بۉلیب قاله‌من و سېویب قاله‌من.” مرحوم جزایري (رحمت الله علیه )اوشبو روایتنی بیان قیلگندن سۉنگ کتاب حقیده‌گی ایضاحلریده شونده‌ی دېیدیلر: امام سجاد علیه‌السلام نینگ آنه‌سی دېگنده نظرده توتیلگن نرسه امام حوسی علیه‌السلام نینگ اېنه‌گه‌سیدیر. ، چونکه امام نینگ حقیقي آنه‌سی توغیش پیتیده وفات اېتگن. اۉشه محترم کیشی دعاسیده الله دن سۉره‌یدی: «خدا! مېنینگ نمازیمنی آته-آنه‌مگه یازدیرگین و اولر نینگ خواهش-ایستکلرینی اۉضمناً اوستون قۉییشنی و اولرنی حرمت قیلیشیمنی مېنگه نصیب اېت».
آنه نینگ کوچلی قۉلی
دنیا نینگ بویوک شخصلری اۉزلری نینگ موفقیتلریده اۉزلری نینگ مهم بورچلرینی ادا اېتگن آنه‌لرگه قرضدارلر. اسلام نینگ بویوک خدمت گاری شیخ مرتضی ع عالیجناب آنه‌سی نینگ وفاتیدن قتّيق ییغلب، اونینگ جسدی یانیده روحي کۉز یاشلرینی تۉکدی. اونینگ عالی جناب شاگردلریدن بیری اونگه دېدی: سېنگه بو علمي لوازم بیلن کۉز یاش تۉکیب، بونده‌ی کمپیر نینگ اۉلیمیگه صبر قیلیش یره‌مه‌یدی. کتّه آدم باشینی کۉتریب: «آنه دېگن شرَفلی ا‌ۉریننی حلی هم بیلمه‌گنگه اۉخشه‌یسیز»، دېدی. انه شو آنه نینگ تۉغری تربیه‌سی، محنتی مېنی شو درجه‌گه یېتگیزدی. آنه نینگ دانا سعی-حرکتلری انسانیت عالمیده اۉزگریشلرگه آلیب کېله‌دیگن باله‌نی تربیه‌لشی ممکن. ناپلیون شونده‌ی دېیدی: “آنه بېشیکنی قۉلی بیلن بېزه‌ته‌دی و قۉلی بیلن دنیانی تېبره‌ته‌دی”. ادیسون هم شونده‌ی دېیدی: “دنیاده‌گی همه نرسه مېندن، مېنده بار نرسه اېسه آنه‌مدن”.
آنه و تعلیم
آنه اۉزی نینگ تۉغری خلق-اطواری بیلن باله‌نی خوش‌نمالیک بیلن تربیه‌له‌یدی. شو سببلی آنه نینگ سۉزلریگه، خطی-حرکتلریگه اعتبار بېرمسلیگی فرزندلری نینگ اوندن اۉرنک آلیشده اده‌شیشیگه سبب بۉله‌دی؛ چونکه آنه نینگ هر بیر ایجابي یاکه سلبي حرکتی اولر نینگ شخصیتی و کېله‌جگیگه تأثیر قیله‌دی. باله‌ده تۉغری تربیه و کېره‌کلی فضیلتلرنی رواجلنتیریش فقط تۉغری علمي و منطقی دستور اساسیده ممکن و آته-آنه‌لر بونی یخشی اۉرگنیشلری کېره‌ک. اسلام پیغمبری اۉز فرزندلرینی حرمت قیلیشنی، اولرگه آداب اۉرگه‌تیشنی آته-آنه نینگ ذمّه‌سیده‌گی وظیفه‌لردن بیری دېب بیلگن و: «فرزندلرینگیزنی حرمت قیلینگ، اولرگه آداب بیلن معامله قیلینگ»، دېدیلر.
آنه‌لر، جمعیت یېتکچیلری
آنه قۉلیده باله نینگ تگلیگینی اوشلب توره‌دی، لېکن اونینگ اهمیتی شونچه‌لیک کتّه‌کی، او جمعیت اوچون مسوول دېییش ممکن. کیفیت جمعیتده بۉلیشی ممکن اېمس، لېکن او اویدن کېلیب چیقمه‌گن. آنه نینگ رۉلی نینگ اهمیتی شونچه‌لیک کتّه‌کی، ایتیش ممکنکی، عیال نینگ بوزوقلیگی جمعیت نینگ بوزیلیشیگه، اونینگ اصلاح قیلینیشی اېسه جمعیت نینگ فراوانلیگیگه سبب بۉله‌دی. آته-آنه‌لر فرزندلری نینگ اجتماعي و سیاسي جهتلریده عمومي اولوشگه اېگه، اما دستلبکی ییللرده آنه نینگ رۉلی آته‌دن کۉره ثمره‌لیراق بۉله‌دی. آنه باله‌گه بیرینچی باسیم عاملی بۉلیب، امر و تعقیقلر آرقه‌لی اونینگ قلبیده ایجابي و سلبي تامانلرینی برقرار اوشلب توره‌دی. او باله‌گه اجتماعي و سیاسي شرَف بخش اېته آله‌دیگن، اونی تۉغری و علمی مناسبتلر حمایه‌چیسیگه ایلنتیره آله‌دیگن کیشیدیر. قنده‌ی بۉلمسین، عیاللر اېرککلر و اېرککلر جمعیت و اجتماعي قاعده‌لرنی یره‌ته‌دیلر.
جماعه مدنیتی تربیه‌چیسی
اجتماعي حیات نینگ برچه جبهه‌لریده آنه نینگ رۉلی یقّال و مهم؛ شونده‌ی قیلیب، آنه جمعیت مدنیتی نینگ استاذیدیر. باله توغیلگندن سۉنگ، او مدنیت دېنگیزیگه باتیریله‌دی و بو مدنیت اونگه آته-آنه‌لر و باشقه عایله اعضالری آرقه‌لی اوزه‌تیله‌دی. لېکن بیرینچی سۉزنی تیلیگه سینگدیرووچی، آنگیده بیرینچی فکر اۉرنینی باسووچی آنه نینگ تأثیری باشقه‌لردن کۉره کۉپراق. آنه اۉز تأثیری و تأثیری بیلن باله‌ده فکر یاکه خصلت حاصل قیلیشی، اونی یاووزلیک یاکه خیرخواهلیک سری تارتیشی، اونینگ قلبیده تۉغری و ناتۉغری نرسه‌لر نینگ ایلدیزی و زمینینی اۉرنه‌تیشی ممکن. دېمک، جمعیت مدنیتی آنه‌لر قۉلی بیلن یره‌تیلگن و اولرگه باغلیق دېییش ممکن.
فکر اېتکچیلیگی
اجتماعي آنگلیلیک نقطه‌ی نظریدن فرزند دنیاگه کېلگنده عقلی پاک بۉلیب توغیله‌دی و بو آق ورقده بیرینچی سۉز و حرفلرنی آنه یازه‌دی و اونینگ اوستیگه خنک و گۉزل پېرسانه‌جلرنی چیزه‌دی. باله نینگ تیلیده بیرینچی سۉزلرنی اۉزلشتیریش آرقه‌لی آنه اونی حیات تمایللری و قاعده‌لری بیلن تنیشتیره‌دی، عرف-عادتلرنی اۉرگه‌ته‌دی. علمي نقطه‌ی نظردن، آنه باله نینگ اِنتلِکتوال اېتکچیسیدیر و ارثیت قانونیگه اساسلنیب، چقه‌لاق نینگ کۉپ‌گینه حالتلری آنه تامانیدن آنگسیز روشده یوزه‌گه کېله‌دی. پسیکولوژیگ تاپیلمه‌لر شونی کۉرسه‌تدیکی، پسیکولوژیگ جهتده باله نینگ روحي شخصی نینگ نقصانی یاکه ساغلیغی، اینیقسه، حیاتی نینگ دستلبکی آلتی ییلیده آنه نینگ مهر-محبتی یاکه محروملیگیگه باغلیق بۉلیب، اونینگ تأثیری عمری نینگ آخریگچه سه‌قلنیب قالیشی ممکن.
روحي وظیفه‌لر
جسماني وظیفه‌لرنی بجریش عادتده هر بیر آنه تامانیدن عملگه آشیریله‌دی؛ معنوي جهت مهم، بونی فقط تفکرلی و مسلمان آنه قیله آله‌دی و بو فقط آنه نینگ اۉزینی اۉزی کمال تاپتیریشی بیلن بۉلیشی ممکن. آنه نینگ تربیوي اۉرنی الهي و فداییلیک جهتی تأثیریسیز برقرار بۉلمه‌یدی، تقوا و عبادت اونینگ تربیوي سیاستی و تأثیرچن و بنیادکارلیگیده ثمره‌لیدیر. آنه نینگ تقواسی باله‌ده انساني و اخلاقي فضیلتلرنی، یوزه‌گه کېلتیره‌دی و اونگه معمالرنی حل قیلیشده یاردم بېره‌دیگن ذخیره کوچدیر. باشقه تاماندن، قاعده‌لرنی اۉرگه‌تیش، اگر او خدادن حقیقي قۉرقوو بیلن بیرگه بۉلسه، فایده‌لی بۉله‌دی، شونده اونی عملگه آشیریش و نظارت قیلیش اوچون ایچکی کفیل موجود بۉله‌دی. اگر خدادن حقیقي قۉرقوو آنه‌دن اوستون بۉلمه‌سه، او قنده‌ی قیلیب باله‌لر اوچون بونده‌ی اجرا کفالتینی یره‌تیشی ممکن؟ پاکلیک، راستگۉیلیک، گناهدن سه‌قلنیش استاذ، اویغاتووچی، یۉل کۉرسه‌تووچی بۉلیب، او آبادلیک و خیریخواهلیک اوچون تورتکی حسابلنه‌دی.
آنه و سجده
آنه‌لیک – آغیر و قیین وظیفه. شو نینگ اوچون آنه خدا بیلن دایمي علاقه‌سیز اۉز وظیفه‌لرینی بجره آلمه‌یدی. شو نینگ اوچون هم آنه اوچون الله گه سجده قیلیش و ذکر قیلیش ضرور و اوسیز اونینگ ایشی توگللنمه‌گندېک تویوله‌دی. عبادت نینگ سِری کوچ یره‌تیشدیر و آنه‌گه سجده قیلیشدن آرزو قیلینگن نرسه خدا بیلن دایمي علاقه‌دیر؛ اوندن باشقه همه نرسه بۉش و اۉلیک سنه‌له‌دیگن طرزده. آنه نینگ سجده قیلیش اصولی خدانی بیلیش ساحه‌سیده‌گی فعالیت بۉلیشی و اونینگ امری حیات نینگ برچه جبهه‌لریگه کیریب باریشی کېره‌ک. عبادت قیلیشده حرکت و خُلق مهم اهمیتگه اېگه. آنه نینگ الله تعالیگه سجده میدانیده‌گی یوزته سۉزی باله‌ده‌گی بیر لحظه‌لیک حرکتدېک تأثیر قیلمه‌یدی. نماز حقیده یوزته دلیل، بیر نماز اۉقیگنچه‌لیک قیمتگه توشمه‌یدی. فرزندگه دیني روحنی سۉز بیلن اېمس، بلکه حرکت بیلن سینگدیریش کېره‌ک.
آنه حقیده رسوالله ص ایتدیلر: «آته نینگ حققی عمرینگ دوامیده اونگه اطاعت قیلیشدیر، لېکن سېن هېچ قچان آنه نینگ حقینی بجرالمه‌یسن». اگر سیز اونینگ خدمتیده چۉل قوملری و یامغیر تامچیلری کبی بیر نېچه کون تورسنگیز هم، بو اونینگ حامله‌دارلیگیده‌گی مشقتلی محنتینی اۉرنینی باسه آلمه‌یدی. بیر کیشی رسولله ص گه آنه‌سی نینگ خلق-اطواری یامانلیگیدن شکایت قیلگنیده، رسول ص ایتدیلر: «او سیز نینگ آغیرینگیزنی کۉترگن تۉقّیز آیده، سیزنی اېمیزگن ایکّی ییل، بېدار اۉتکزگن تونلری و صبر قیلگن کونلریده. سېنگه چنقاق، او یامان کیفیتده اېمس اېدی.” او کیشی: مېن اونینگ سعی-حرکتلرینی تۉله‌ب، ایکّی مرته یېلکه‌مگه کۉتریب، حجگه آلیب باردیم، دېدی. حضرت: «اونینگ حامله‌دارلیگیده بیر ناله نینگ هم حقینی تۉله‌مه‌دینگ»، دېدیلر.
✍️Rahmon Oghli
ینگیلیکلر:تولقین_پیدیا
🌎www.tolqinpedia.com
🌐tolqinpedia@gmail.com
